Uitspraak rechtszaak Richard de Mos: celstraf, taakstraf of vrijspraak?

Voor het Openbaar Ministerie (OM) is het klip en klaar. Richard de Mos en zijn partijgenoot Rachid Guernauoi zijn de strafrechtelijke grens over gegaan en ze moeten hiervoor de gevangenis in. Dat is een forse straf, maar corruptie is dan ook een ernstig vergrijp, zegt het OM. 'Corruptie brengt de democratie in gevaar. We moeten de democratie en Den Haag beschermen.'

Volgens het OM hebben de twee oud-wethouders 'andere belangen dan de stad gediend'. Ze hebben een selecte groep van vijf vastgoed- en horecaondernemers voorgetrokken, invloed gegeven op het gemeentelijke beleid en met hen geheime informatie gedeeld. In ruil hiervoor werd door de ondernemers de partijkas van Hart voor Den Haag gespekt met een totaalbedrag van meer dan 100.000 euro.

Bij dit voortrekken gingen de verdachten 'behoorlijk planmatig te werk', waardoor er volgens het OM zelfs sprake was van een criminele organisatie met De Mos als belangrijkste spil. Het is een beschuldiging die de emoties flink heeft doen oplopen in de rechtszaal en ook de rechter merkte tijdens de inhoudelijke behandeling van de zaak eind januari op dat de verdenking 'lidmaatschap criminele organisatie' een 'vervelend juridisch fenomeen is dat een zware lading op dossiers legt'.

Maar het OM zei niet over één nacht ijs te zijn gegaan. De wethouders en ondernemers hebben op een zorgvuldige manier een netwerk opgezet waarin ze elkaar invloed en geld toeschoven en daarbij andere ondernemers uitsloten, stelde het OM. De verdachten hadden het oogmerk om misdrijven te plegen en dat is het kenmerk van een criminele organisatie. 'De Mos heeft zijn positie strafbaar ingezet. Guernaoui wist dit, maar bleef achter hem staan', zei het OM.

Dit heeft geleid tot de strafeis van 22 maanden onvoorwaardelijke celstraf voor De Mos. Als de rechter daarin meegaat en wettig en overtuigend bewezen acht dat de politicus corrupt is dan heeft dat enorme gevolgen voor de politieke carrière van De Mos.

Allereerst omdat het OM vindt dat De Mos en Guernaoui naast een celstraf ook een bestuursverbod van vier jaar moeten krijgen. Dat betekent dat zij gedurende deze jaren geen wethouder mogen worden. Maar ook na die vier jaar is de kans klein dat De Mos en Guernaoui ooit nog wethouder kunnen worden. Andere partijen zullen weinig trek hebben in samenwerking met politici die veroordeeld zijn voor corruptie.

Zelf vindt De Mos dat hij niets fout heeft gedaan en hij gaat er daarom vanuit dat hij wordt vrijgesproken. Maar mocht het toch tot een 'onherroepelijke' veroordeling komen dan is hij bereid om de politiek te verlaten, zo zei hij tijdens de afgelopen coalitie-onderhandelingen. De VVD wilde samenwerken met Hart voor Den Haag, maar had daarbij deze eis gesteld. De Mos wilde daarin in meegaan. ‘Maar deze onderhandelingen zijn mislukt en wij zijn niet in het college gekomen’, zegt hij nu. ‘Einde verhaal. Mijn vertrek is vooralsnog niet aan de orde.’

Maar mocht het toch zover komen dan is partijgenoot en collega-raadslid Rita Verdonk ‘een van de mensen die de kar gaat trekken’ bij Hart voor Den Haag. Dat zei Verdonk een paar maanden voor de gemeenteraadsverkiezingen, toen zij bij de partij kwam. Overigens is Arjen Dubbelaar momenteel vice-fractievoorzitter.

'U gaat zich bij het formuleren van de uitspraak hoe dan ook op politiek glad ijs begeven. U gaat politieke grenzen bepalen.' Het waren tijdens de rechtszitting de woorden van de advocaat van een van de horecaondernemers, Arthur van der Biezen, aan het adres van de rechter.

De advocaat doelde onder meer op het ontbreken van wettelijke regels voor het geven van donaties bij de lokale overheid. Op landelijk niveau zijn er wel regels en moeten partijen donaties en giften boven de 4500 euro openbaar maken, maar voor lokale partijen zijn geen regels gesteld. Hoogleraar Gerrit Voerman, een deskundige op dit gebied, trad tijdens de zitting als getuige op in het strafproces en hij bevestigde dit.

Het is een belangrijke verdedigingslijn van de verdachten: doneren aan politieke partijen is toegestaan en verder is er niets geregeld. Dan zijn er dus geen strafbare feiten overtreden. Als de rechter dat wel vindt dan gaat hij op de stoel van de wetgever zitten, zo vinden de verdachten. Maar volgens het OM zegt deze redenering niets over de vraag of de donateurs invloed en een voorkeurspositie terugkregen voor het geld dat zij gaven en dus over de vraag of de verdachten wel of niet corrupt zijn.

Dat brengt de zaak bij een andere kwestie waar de rechter zich mogelijk op politiek glad ijs gaat begeven. Wanneer neemt het geven van invloed strafbare vormen aan? Het OM stelde dat de ombudspolitiek van De Mos 'pijnlijk en ondemocratisch is gebleken', omdat slechts een selecte groep ondernemers ervan profiteerde. Onzin, volgens De Mos. Hij bedrijft een politiek van 'binnen zonder kloppen' en hij komt op voor alle ondernemers en bewoners die zich bij hem melden met een probleem. Bovendien: het is juist het doel van politieke partijen om naar mensen te luisteren en zich door de samenleving te laten beïnvloeden.

De vraag die hierbij voorligt is of De Mos 'op zijn klompen had kunnen aanvoelen' dat de ondernemers een tegenprestatie verwachtten voor de donaties en giften die zij gaven. Op basis van dit principe is voormalig VVD-politicus Jos van Rey uit Roermond veroordeeld in 2015.

Van Rey werd beschuldigd van onder meer het aannemen van giften, diensten en beloften, witwassen, ronselen van volmachtsstemmen en het schenden van het ambtsgeheim. Van de rechter kreeg Van Rey geen celstraf van twee jaar, zoals het OM eiste, maar een taakstraf van 240 uur. Daarnaast mocht hij drie jaar lang geen bestuurlijk ambt bekleden bij de overheid. Inmiddels is Van Rey weer wethouder voor de Liberale Volkspartij Roermond.

Ook bij een taakstraf zal het voor De Mos bijzonder lastig worden om weer aan het werk te komen als wethouder. Een veroordeling is hoe dan ook een smet op zijn politieke blazoen. De politieke concurrenten van De Mos zullen wat dat betreft weinig vergevingsgezind zijn. Dat ligt waarschijnlijk anders bij zijn achterban. Die zal hem een veroordeling niet lang nadragen, getuige de overwinning van de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen. Ondanks een corruptieverdenking werd De Mos de grootste en won zelfs een zetel. Maar deze winst verzilveren in de vorm van collegedeelname wordt bij een veroordeling knap lastig.

'Een Hagenees is niemands knecht en zit zeker niet in de zak van welke donateur dan ook.' Dat zei Richard de Mos in zijn laatste woord in de rechtszaal. De politicus is er van meet af aan van overtuigd dat de rechter hem zal vrijspreken.

De Mos gelooft heilig in de ombudspolitiek. Het is zijn manier van politiek voeren, die goed is voor de stad. 'Het is een vorm van aandachtspolitiek voor burgers waarbij ik op pragmatische wijze kijk naar wat er wel in plaats van niet kan', zei hij. Het OM heeft de ombudspolitiek verdacht gemaakt, vindt hij. 'Maar ik ga geen millimeter veranderen aan mijn ombudspolitiek', verzekerde De Mos.

Volgens de verdediging heeft het OM geen zaak, omdat er geen causaal verband is aangetoond tussen de donaties en vermeende tegenprestaties. Maar dat betwist het OM en bracht tijdens de rechtszittingen onder meer een lading aan apps en mails naar voren. Zo appte De Mos aan één van de ondernemers: 'Jij vraagt, wij draaien' en 'Wij hebben het echt slim gespeeld'. De ondernemers schreven over de politici van Hart voor Den Haag aan elkaar: 'We moeten ze uitmelken tot op het bot. We hebben ze niets voor niets zo groot gemaakt' en 'We hebben 30 mille betaald voor die zetel'.

Maar deze teksten zijn volgens de verdachten uit hun verband gerukt. 'De misdaadroman had wat body nodig', zei advocaat Judith de Boer snerend richting het OM. De advocaat verweet het OM aan 'stemmingmakerij' te doen door selectief om te gaan met de citaten en bijvoorbeeld smileys weg te laten.

Voor alle verdachten gold, zo lieten ze in de rechtszaal weten, dat hun intenties steeds totaal anders waren dan het OM suggereerde. Soms was het Haagse humor, soms was het een beetje indruk maken op elkaar en soms wisten de verdachten niet meer wat ze precies bedoeld hadden. De Mos zei regelmatig dat hij een beetje wilde 'shinen' en dat hij in zijn woordkeus in mails en apps hier en daar wat ver ging. 'Maar dat was grootspraak', zei hij.

Ook voormalig wethouder Rachid Guernaoui zegt zeker te weten dat voor hem vrijspraak volgt. 'Mij zijn in de zittingsdagen drie vragen gesteld over drie dossiertjes', zei hij cynisch. En opvallend genoeg merkte ook het OM op dat Guernaoui er in het dossier 'wellicht wat karig vanaf komt'. Als reden gaf het OM dat de telefoon van Guernauoi, anders dan bij De Mos, niet is afgeluisterd. 'De omgekeerde wereld', foeterde Guernaoui. Ook alle ondernemers verdedigden zichzelf door te stellen dat ze uit sympathie voor Richard de Mos en zijn lokale partij Hart voor Den Haag geld doneerden. Niet om hier 'wat dan ook' voor terug te willen.

Mocht het tot vrijspraak komen dan zal De Mos direct een plek in het college opeisen. Hart voor Den Haag heeft als grootste partij in de stad recht op een plek in het college, maar is daar door andere partijen, vanwege de corruptiezaak, buiten gehouden, zo stelde hij keer op keer.

Maar de kans dat de onderhandelingen door de coalitiepartijen opengebroken zullen worden bij een vrijspraak is uiterst klein. Het heeft bloed, zweet en tranen gekost om het huidige coalitieakkoord te sluiten. Daar heeft de stad een half jaar op moeten wachten. De motivatie om opnieuw te beginnen zal niet groot zijn.

Bovendien zijn er grote inhoudelijke verschillen tussen Hart voor Den Haag en een aantal grote partijen in de stad. Die verschillen zijn op voorhand niet makkelijk te overbruggen. Meer kans maakt De Mos dan bij nieuwe gemeenteraadsverkiezingen. Als hij als gerehabiliteerde politicus in 2026 een goede score neerzet ziet de toekomst er voor Hart voor Den Haag een stuk rooskleuriger uit.